17 december 2024 | 2.00 minuten leestijd

In 2035 moet het onderwijs in Nederland inclusief zijn. De ambitie is mooi, maar dan de praktijk. Hoe gaan we dat doen? In de regio Noord- en Midden- Drenthe gaat sinds jaar en dag ongeveer 4% van de leerlingen naar gespecialiseerd onderwijs. Ondanks vele inspanningen gaat het deelnamepercentage maar niet omlaag. Tegelijkertijd zijn er talloze voorbeelden van leuke initiatieven, bijzondere projecten en ontroerende verhalen waarin we er heel goed in slagen om vorm te geven aan de inclusiegedachte. Deze verhalen gaan we zichtbaar maken. De dingen die lukken, klein en groot. Verhalen waar je blij van wordt.  

Het begon heel subtiel tegen het einde van het schooljaar in klas 2. Tijmen merkte dat hij niet goed kon lezen wat er op het bord stond. Het zal wel overgaan, dacht hij en schreef de bladzijde over uit het schrift van de jongen die naast hem zat. Toen korte tijd later de diagnose werd gesteld ging zijn zicht heel snel achteruit. In een paar maanden tijd verloor Tijmen een groot deel van zijn zicht. Nu, in VWO 4, lijkt er heel langzaam een kleine verbetering te zijn en er is een kleine kans dat dit nog verder doorzet. Tijmen hoopt er niet te veel op. “Ik ga ervanuit dat dit het is en alles wat er verbetert is mooi meegenomen” zegt hij in de spreekkamer van Dr. Nassaucollege locatie Quintus. Tijmen, docent natuurkunde Marlies van Zwol en intern begeleider Mirna Beerling vertellen over de aanpassingen die de school doet, om Tijmen met succes op school te kunnen houden.  

In VWO 3 stond alles op zijn kop. Tijmen moest allerlei nieuwe vaardigheden aanleren; horen en voelen vervangen het zien. Hij kreeg bij Visio (expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen) les in het omgaan met de computer, zoals het gebruik van de voorleesfunctie, blind typen en ‘honderdduizend sneltoetsen, zodat je de muis niet hoeft te gebruiken’. Ook kreeg Tijmen mobiliteitstraining om te kunnen lopen in het verkeer. In de school werd met tape de onderste en de bovenste traptreden gemarkeerd. 

Op school moest Tijmen ineens alles op het gehoor doen. “Dat betekent dat ik in de les heel goed moet opletten, aantekeningen moet maken en gelijk moet proberen om te onthouden. Dat is heel vermoeiend, maar het werkt wel. Het zou voor de rest van de klas ook heel goed zijn om op te letten tijdens de les”, grapt Tijmen. 

Om tijd vrij te spelen besloot de school te gaan voorprofileren. “Vooruitlopend op de profielkeuze in leerjaar 4 mag je vast vakken laten vallen”, licht Mirna Beerling toe. Frans en aardrijkskunde werden van het rooster geschrapt en bij kunst en gym deed Tijmen gedeeltelijk mee.  

Voor Tijmen stond het vast dat hij voor een technisch profiel wilde gaan; natuurkunde, wiskunde, scheikunde en biologie. Laten dit nu juist de vakken zijn, waarbij veel visueel is. Gelukkig trof Tijmen natuurkundedocent Marlies van Zwol. “Het zal niet aan mij liggen dat Tijmen niet kan doen, wat hij wil doen”, was haar stellige overtuiging. “Ik heb er natuurlijk wel eens wakker van gelegen. Hoe moeten we het allemaal voor elkaar krijgen. Het kost tijd en moeite en ik doe het met liefde”. 

Vorig schooljaar is Marlies op cursus gegaan bij Visio. Marlies volgde de cursus exacte vakken op de blindenschool in Rotterdam. Dit schooljaar nemen enkele andere collega´s deel aan scholing bij Visio. “De cursus was zo leerzaam. Je krijgt echt een brede blik op wat de leerling ervaart in de les, wat onmogelijk is en wat er allemaal wel kan. De grote vraag is steeds ‘wat helpt om de leerstof te begrijpen, als je het niet kunt zien?’ De exacte vakken staan bol van visuele modellen en plaatjes. Ik vind het leuk om daarover na te denken en er iets voor te verzinnen. Ik bouw dan bijvoorbeeld een opstelling na met legoblokken.” Mirna vertelt dat onlangs bij de balie een pakketje werd afgeleverd. Alle collega’s kregen een mail ‘Wie heeft er hoedenelastiek besteld?’. Marlies dus. Zij gebruikte het hoedenelastiek om tastbare grafieken te maken op een bord met gaatjes en punaises.  

De grote vraag is steeds ‘wat helpt om de leerstof te begrijpen, als je het niet kunt zien?’ En wat ik zie is dat wat Tijmen helpt, ook werkt voor de andere leerlingen. 

“Het is leuk om telkens creatief te moeten denken”, zegt Marlies. “Bijvoorbeeld het microscopie-practicum. Tijmen kan natuurlijk niet kijken hoe zo’n preparaat er onder de microscoop uitziet. Dus hebben we bedacht om het beeld juist te vergroten en daar een model van te maken, dat je kunt betasten”. Er bestaan tal van materialen waar je wat mee kunt, zoals bijvoorbeeld zwelpapier. Tijmen haalt een stapeltje uit zijn tas. Als je erop tekent dan zwelt het op. Het is doorzichtig, dus je kunt heel gemakkelijk een afbeelding overtrekken.  

In korte tijd moest er van alles worden uitgezocht. Zoals het aangepaste programma voor de toetsweek. Tijmen heeft voor alle toetsen extra tijd. Vorig jaar werden de toetsen voorgelezen en schreven de docenten de antwoorden van Tijmen op. Inmiddels krijgt Tijmen vrijwel alle toetsen digitaal in word, zodat hij de voorleesfunctie kan gebruiken. De antwoorden typt hij in. Dat klinkt simpel, maar voor de voorleesfunctie is een platte tekst noodzakelijk. Alle opmaak en plaatjes moeten eruit. En je moet er rekening mee houden dat alle leestekens worden voorgelezen. 

Hoewel Tijmen erg sportief is, heeft hij voor gym een vrijstelling. Het zou een hele klus zijn om te onderzoeken hoe je aan alle PTA-eisen zou moeten gaan voldoen. Meedoen aan gym mag wel en Tijmen doet dit dan ook regelmatig. “Vorig jaar stond ik vaak aan de kant een beetje met de docent te kletsen. Heel gezellig hoor, maar ik doe liever mee als het kan. Dit jaar kijken we hoe dat vaker kan. Meedoen met een basketbalwedstrijd gaat niet, maar dribbelen met de bal en oefenen op het scoren, kan wel.” 

Een Visio arrangement 
Visio heeft voor Tijmen een arrangement in de hoogste categorie afgegeven. Hierdoor heeft de school budget om collega’s taakuren te geven en materialen aan te schaffen. De ambulant onderwijskundig begeleider van Visio, Joke Huinder, is de schakel tussen de landelijke expertise en de school. Zij kent alle regelingen en hulpmiddelen en denkt mee over de aanpassingen in de school. Een paar keer per jaar komt ze op school om samen met Tijmen, zijn ouders, de coördinator leerlingenzaken, de mentor, Mirna en Marlies te bespreken hoe het gaat en te kijken wat er nodig is om de volgende periode verder te gaan. 

Marlies van Zwol heeft dit schooljaar 250 klokuren om Tijmen te begeleiden bij alle exacte vakken. Omdat zij de enige collega op school is die vanuit de onderbouw ervaring had met de ondersteuningsbehoeften van Tijmen, fungeerde ze, zeker aan het begin van dit schooljaar, ook als vraagbaak voor de bovenbouwcollega’s. Waar bestel ik leesboeken Duits? We gaan met maatschappijleer naar de rechtbank, hoe doen we dat met Tijmen? Hoe maak ik een goede toets? De bereidheid van docenten om rekening te houden met Tijmen is groot. Mirna vult aan “Het helpt dat ze zien dat Tijmen erg zijn best doet. Hij staat er heel positief in. Als iets niet lukt, kan hij heel snel schakelen naar iets wat wel lukt. Dat is echt heel knap.” “Ik wil graag van alles blijven ondernemen en blijven meedoen, zegt Tijmen. Ik ben blij dat ik zo in elkaar zit en dat het me lukt om niet in een hoekje weg te kruipen”.  

Marlies is zeer gemotiveerd. “Voor mij draait het niet zo zeer om het vak, maar vooral om het docentschap. Ik ben toevallig goed in technische vakken. En ik ben breed geïnteresseerd, dus ik vind het leuk om me weer eens in wiskunde en andere vakken te verdiepen. Belangrijker is voor mij de vraag: Wat helpt om de leerstof te begrijpen? En wat ik zie is dat wat Tijmen helpt, ook werkt voor de andere leerlingen. Het docentschap betekent voor mij leerlingen verder helpen. Ik leef heel erg met ze mee en tegelijk ben ik ook heel streng, duidelijk en direct.” 

Tijmen haalt superhoge cijfers. Dan moet je denken aan achten en negens. Met zijn intelligentie kan hij veel aan. “Ik kan het me niet permitteren om niet op te letten tijdens de les.” Tijmen vertelt over zijn vriend, die hem vorig jaar bij heel veel vakken heel goed geholpen heeft. Nu in de bovenbouw hebben ze een verschillend lesrooster en Tijmen heeft veel minder hulp nodig. Het gebeurt nog wel eens dat ik iets vraag aan een klasgenoot en dat is nooit een probleem. En er zijn ook klasgenoten die uit zichzelf tijdens de les de leraar eraan herinneren dat ik bijvoorbeeld een bepaalde afbeelding niet kan zien. “We zijn steeds van alles aan het uitvogelen”, zegt Tijmen. Ik wil steeds meer zelfstandig zijn en minder afhankelijk zijn van andere mensen. En van alles blijven ondernemen. Er komt elke keer een stapje bij.”