4 december 2024 | 4.00 minuten leestijd

In 2035 moet het onderwijs in Nederland inclusief zijn. De ambitie is mooi, maar dan de praktijk. Hoe gaan we dat doen? In de regio Noord- en Midden- Drenthe gaat sinds jaar en dag ongeveer 4% van de leerlingen naar gespecialiseerd onderwijs. Ondanks vele inspanningen gaat het deelnamepercentage maar niet omlaag. Tegelijkertijd zijn er talloze voorbeelden van leuke initiatieven, bijzondere projecten en ontroerende verhalen waarin we er heel goed in slagen om vorm te geven aan de inclusiegedachte. Deze verhalen gaan we zichtbaar maken. De dingen die lukken, klein en groot. Verhalen waar je blij van wordt.  

Sinds jaar en dag is Christian Middel leerlingbegeleider op de rebound van de VMBO-locatie Vincent van Gogh Salland. Vijf dagen in de week. Door de jaren heen begeleidde hij ongeveer 350 kinderen bij hun schoolgang. Op de vraag of hij samen met een leerling zou willen vertellen over de wijze waarop de rebound bijdraagt aan het kunnen volgen van onderwijs op een reguliere school, moet hij meteen aan Amira denken. Zij is echt een succesverhaal. 

In de rebound kunnen leerlingen terecht voor wie het tijdelijk niet mogelijk is de reguliere lessen te volgen. Doel van de plaatsing is om positieve ontwikkeling in de gewone schoolsetting (weer) mogelijk te maken. Iedere leerling volgt een eigen lesprogramma dat uiteindelijk gericht is op het behalen van een diploma. In de rebound wordt er gewerkt aan het aanleren van schoolse vaardigheden, zoals het leren-leren en het omgaan met klasgenoten en docenten. Ook wordt gekeken in hoeverre er in de leeromgeving aanpassingen kunnen worden gedaan, zodat het onderwijs beter aansluit op de onderwijsbehoeften van de leerling. 

Voor Amira (gefingeerde naam) is meneer Middel een stabiele factor binnen de school en in haar leven. De reboundruimte ervaart ze als een veilige plek. Samen doen ze hun verhaal in de keurig opgeruimde ruimte op een rustige plek in de school. Speciaal voor de gelegenheid haalt Christian een kopje warme chocolademelk van boven. 

Amira is zestien jaar en heeft in haar leven heel veel meegemaakt. Amira is uithuisgeplaatst, heeft geen contact meer met haar moeder en heeft een heel betrokken vader. De afgelopen jaren woonde ze in twaalf verschillende woongroepen en gezinshuizen. Talloze hulpverleners zijn voorbijgekomen. Met enige regelmaat is er een rechtszaak over het ouderlijk gezag en de voogdij. Het is niet verwonderlijk dat Amira overbelast raakte. 

In de derde klas kwam Amira van een andere school naar de locatie Salland. Het idee was een nieuwe kans. Op een lager niveau op een andere school zou ze vakken kunnen volgen in een profiel dat haar meer aansprak en meer met haar handen kunnen werken. Al binnen een paar weken na de start, kwam Amira niet meer op school. “School had voor mij geen prioriteit, het boeide me niet, ik had er zeg maar ‘schijt aan’. Waarom zou ik er de moeite voor doen om 45 minuten te fietsen om er naar toe te gaan? Ik had andere dingen aan mijn hoofd. De docenten, de mentoren, zij wisten niet wat er allemaal speelde, ze hadden er geen aandacht voor. Ik wilde wel, maar het lukte me niet. Ik stond als het ware uit. Ik werd overspoeld door alles wat er vanuit mijn thuissituatie op me afkwam”.  

De jeugdarts stelde vast dat Amira overbelast was. Het rebound-team van Salland, bestaande uit de ondersteuningscoördinator, de orthopedagoog en de reboundleraar, besloot om Amira een kans te geven in de rebound. Ze maakten een heel laagdrempelig opbouwprogramma. Eerst kwam Amira één keer per week eventjes op school. Om er gewoon even te zijn, voor een gesprekje of om wat huiswerk te maken. 

Van stroef contact naar een persoonlijke relatie 
In het begin verliep het contact tussen Amira en meneer Middel, stroef. “Ik was boos en wilde dingen op mijn eigen manier doen”, zegt Amira. “Amira was aan het overleven”, gaat Christian verder “en ze was heel afwerend. Zo was ik een keer wat aan het uitleggen, toen Amira plotseling boos uitriep: ‘Ga toch lekker in een hoekje zitten huilen’. Die zin is mij altijd is bijgebleven. “Zei ik dat echt?” vraagt Amira glimlachend? Christian knikt lachend “Jazeker, ik dacht wat krijgen we nu?”. Het is heel gebruikelijk dat leerlingen in de rebound weerstand hebben”, licht hij toe. “Vaak zie je dat kinderen mij als leraar uittesten. Wat heb ik aan je? Kan ik je vertrouwen?” 

“Ik wilde graag wat van mijn leven maken, het lukte alleen heel vaak niet. Toen ik merkte dat meneer Middel contact bleef leggen en dat hij me echt wilde helpen, werd ik milder. Langzamerhand is er een hele goede relatie ontstaan. Het is fijn dat er iemand is die veel van me weet en begrijpt dat er dingen zijn waardoor het soms niet lukt. Meneer Middel is er gewoon. Hij vraagt me hoe het met me gaat, als ik met een boos gezicht op school kom. Ik kan mijn verhaal bij hem kwijt. Meneer Middel is iemand op wie ik kan rekenen. Hij denkt met me mee, hij is soepel en ook heel erg duidelijk. Hoewel ik inmiddels een groot deel van de lessen volg, kom ik dagelijks even langs. De rebound is een fijne rustige plek”.  

Christian licht toe dat de rebound gewoon school is, maar met meer ruimte en tijd. “Voor deze leerlingen is het cruciaal dat ik een inkijkje heb in hun persoonlijke leven. Daardoor kan ik leerlingen echt zien. En ik kan vanuit een breder perspectief naar hun schoolgang en de leervorderingen kijken. Van de docenten tijdens de reguliere lessen en van de mentoren met beperkte tijd, kun je niet verwachten dat ze zich zo ver in een leerling verdiepen. Ik kan docenten helpen door hen begrip te laten krijgen voor de situatie van een leerling. En ik kan hen handelingsrichtlijnen aanreiken over wat wel en niet werkt bij een leerling. Tijdens de leerlingbespreking praat ik mee. Het is goed te merken dat er steeds meer collega’s zijn, die bij rapporten en overgangsbeslissingen breder kijken dan alleen naar de aanwezigheid en de cijfers op toetsen. 

In het derde leerjaar is Amira blijven zitten. De achterstand was te groot om in te halen. Nu, anderhalf jaar later doet Amira examens. Ze is goed op weg, maar er moet nog veel gebeuren in korte tijd. Het programma van afsluiting en toetsing (PTA) stelt harde eisen. Leerlingen moeten alle toetsen en opdrachten maken en halen. En behalve school, volgt Amira twee dagen in de week intensieve behandeling bij Accare. Vastberaden en gemotiveerd kijkt Amira naar de toekomst. “Ik wil wat van mijn leven maken en het is daarvoor noodzakelijk dat ik mijn school afrond”.

We zijn er nog niet, er zijn nog veel moeilijke momenten. Maar in vergelijking met vorig jaar heeft Amira een enorme sprong gemaakt. Ik heb vertrouwen in haar toekomst.

Afgestemde aanpak 
Vanuit de rebound wordt altijd gezorgd voor afstemming met ouders en hulpverlening. Christian merkt dat de hulpverlening er niet altijd aan denkt om de school te betrekken bij de planvorming en behandeling van kinderen. In dat geval nemen we zelf regie en nodigen alle partners uit voor multidisciplinair overleg (MDO). We bespreken de situatie vanuit ieders perspectief, bepalen de plannen voor de komende weken en na deze periode evalueren we of het heeft gewerkt. Voor de school is dat soms flink balanceren, zeker in de situatie waarin vader actief betrokken is en moeder weliswaar gezag heeft en dus recht op informatie, maar niet op school mag komen.  

Sinds bijna een jaar woont Amira op een vaste plek. Omega (Gezinshulpverlening met verblijf) in een groep. De vastigheid is prettig, maar de manier van begeleiding sluit niet goed aan op haar zelfstandigheid en behoefte aan autonomie. Amira kan slecht tegen regels die haar worden opgelegd. En ze ervaart een kloof met de andere groepsgenoten. Kort geleden is in een MDO afgesproken dat voor haar wordt uitgekeken naar een andere woonvorm met meer zelfstandigheid; bijvoorbeeld begeleid kamerwonen. Eigenlijk is ze daar met haar 16 jaar nog te jong voor. “Door alles wat ik heb meegemaakt, ben ik sneller aan het opgroeien dan andere jongeren in dezelfde leeftijd”.  

Amira haalt extra motivatie uit het feit dat ze op een gewone school zit. Anders dan de meeste van haar groepsgenoten op de woonlocatie, die vaak naar dagbesteding of speciaal onderwijs gaan. Christian vertelt dat het uitgangspunt is dat een reboundplaats ongeveer een half jaar duurt. Daarna moet de leerling in principe weer in het reguliere systeem meedraaien. “Als er geen perspectief is op het halen van een diploma, dan maken we de overweging om de leerling te laten overstappen naar het VSO. Voor Amira is deze vraag ook aan de orde geweest. Amira wilde graag blijven en dat heeft haar extra gemotiveerd om door te zetten”.  

Toekomstperspectief 
Na het VMBO wil Amira een MBO-opleiding doen tot onderwijsassistent of pedagogische hulpverlener. Enthousiast vertelt ze over de stage die ze heeft gelopen op een basisschool elders in het land. “Ik vond het heel erg leuk en ik had goed contact met de leerlingen en de teamleden”. ‘Ik heb heel veel complimenten over je gehoord”, vult Christian aan. “Je hebt overwicht over de leerlingen en dat is knap. Zeker voor een groep 7 waar je mee aan het werk was. En ik herken dat ook, bijvoorbeeld aan de manier waarop je op andere kinderen reageert als er hier in de rebound iets gebeurt”. Christian vervolgt: “Als het zover is dat je de overstap naar het MBO gaat maken, dan laten we je niet zo maar los. Het is belangrijk dat ze op de MBO-instelling weten van jouw voorgeschiedenis en dat jij weet waar je terecht kan als er dingen zijn. Daar gaan we goede afspraken over maken”. 

“We zijn er nog niet, er zijn nog veel moeilijke momenten. Maar in vergelijking met vorig jaar heeft Amira een enorme sprong gemaakt. Ze is echt een succesverhaal. Ik heb er vertrouwen in dat ze nog veel meer gaat bereiken en een mooie toekomst tegemoet gaat”. “Zonder de rebound was ik niet zo ver gekomen”, zegt Amira. “De school als stabiele factor is heel belangrijk, als alles in je leven onrustig is”, vindt Christian. “We doen het echt samen. Anders dan een normale docent, sta ik naast je en help ik je om de juiste stappen te kunnen zetten. Ik ben trots op onze samenwerking.” De chocolademelk is op. Het gesprek loopt ten einde. Amira maakt zich klaar voor de herkansing biologie.